Valkenburg: het Polferbos en de Geulhemmerheide
Het Polferbos en de Geulhemmerheide
Midden in Valkenburg ligt het Polferbos, een oud bos gekarakteriseerd door steile hellingen en steilwanden van mergel. Een stukje verderop ligt bij Geulhem de Geulhemmerheide, tegenwoordig ook wel het Geulhemmerbos genoemd. Dit bos is wat minder drukbezocht dan het centraal gelegen Polferbos maar kenmerkt zich ook door steile hellingen en mergelwanden. Hier bevinden zich ook de bijzondere rotswoningen.
Zo’n 100 jaar geleden waren deze bossen geen bossen zoals je ze nu ziet. Het waren open heidegebieden waar schapen graasden. Op de steilere delen van de helling was er wel bos, maar dit was hakhoutbos; heel laag en dicht bos dat elke 10-15 jaar gekapt werd om het hout te gebruiken als brandhout, voor weidepalen en voor allerlei andere toepassingen. Ook stonden er enkele grotere bomen in dit bos, deze werden als ze groot genoeg waren omgezaagd en als constructiehout gebruikt. Foto 1 geeft een goed beeld van hoe de begroeiing eruit zag begin 20e eeuw.
Verandering van beheer
Nadat er een einde kwam aan het begrazen met schapen en ook het hakhoutbeheer veranderden de hellingen snel in bossen. In deze bossen werden de bomen niet meer regelmatig afgezet en zo groeiden ze uit tot grote bomen. Ook werden er in delen van met name het Polferbos exotische bomen geplant voor de houtproductie.
Het gevolg van het uitgroeien van het bos is dat de mergelsteilwanden door de diepe wortels van de bomen minder stabiel zijn geworden. Bij een storm bestaat het risico dat de bomen, samen met brokken mergel, van de helling af vallen. Ook staan de natuurwaarden onder druk doordat het bos erg donker is geworden en exoten de plek innemen van de bomen die van nature in het bos groeien. In de hellingbossen komt van nature veel bijzondere voorjaarsflora voor en groeien ook bijzondere varensoorten zoals de stijve naaldvaren foto 2). Door het donker worden van het bos en het dikker worden van de strooissellaag verdwijnen deze bijzondere soorten en verliest het bos zijn karakteristieke biodiversiteit. Om dit te voorkomen gaan we, in opdracht van de Provincie Limburg en de gemeente Valkenburg, dit Natura 2000 gebied herstellen.
Maatregelen
Veiligheid verbeteren
We gaan verschillende maatregelen uitvoeren om de mergelsteilwanden en het bos weer veilig en biodivers te maken. Bovenaan de helling bij het gedeelte van de Plenkertstraat tussen Polfermolen en Wilhelminalaan worden de grote bomen gekapt om de veiligheid van de bewoners onderaan de helling te garanderen. Struikgewas blijft hierbij staan en het oude ‘hakhoutbeheer’ zal weer worden ingevoerd. Ook langs de Cauberg, tot de oprit naar het casino worden de bomen op de helling om dezelfde reden teruggezet.
Bij het gedeelte tussen de Romeinse Catacomben en Koningswinkelhof zijn de grote bomen al verwijderd. Nu gaan we ook de jonge bomen tussen de struiken uithalen, zodat de struiken de overhand krijgen op de helling en er niet snel weer grote gevaarlijke bomen gaan groeien. Omdat in dit gebied ook zeldzame rode kamperfoeliestruiken groeien, gaan we voorzichtig te werk. De kamperfoeliestruiken, die heel karakteristiek zijn voor mergelsteilwanden, raken zo niet beschadigd.
Op het talud rondom de stadscamping Den Driesch worden de struiken die enkele jaren geleden zijn afgezet weer opnieuw afgezet om de mergelwanden vrij te houden en te voorkomen dat er opnieuw grote bomen beginnen te groeien die de wanden beschadigen en de veiligheid in het gedrang kunnen brengen.
Exoten beheersen
Verder gaan we in het Polferbos en de Geulhemmerheide hier en daar exoten kappen en op deze plekken inheemse wilde bomen terugplanten. Met name aan de Heidgracht zullen op sommige stukken veel exoten (struikgewas) gekapt worden, waarna er veel nieuwe bomen aangeplant worden. Soorten die ter vervanging van Robinia en Amerikaanse eik aangeplant worden zijn gewone esdoorn, winterlinde, zomerlinde, zoete kers en haagbeuk. Op termijn zullen deze soorten de exoten overschaduwen, waardoor die niet meer dominant kunnen worden. Met deze maatregel bevorderen we de biodiversiteit van het bos. Tevens wordt het bos veerkrachtiger doordat er meer verschillende soorten komen te staan.
Begrazing
Ten slotte wordt het oude weitje aan de Plenkertstraat, tussen de ingang van het openlucht theater en de Polfermolen, weer opengemaakt en opnieuw omheind. Zo kan met behulp van periodieke begrazing met schapen en geiten weer een bijzonder grasland ontwikkelen. Ook op de Geulhemmerheide wordt aan het begin van de Wolfsdriesweg een omheining geplaatst waarbinnen begrazing kan gaan plaatsvinden.
Uiteindelijk hopen we dat hiermee zowel de veiligheid als de biodiversiteit in deze bossen zal verbeteren en dat we met hakhout- en begrazingsbeheer deze situatie ook in stand houden.
Planning en voorbereiding
De werkzaamheden aan de Plenkertstraat, Cauberg, Polferbos en Geulhemmerheide starten in de eerste week van februari en duren tot uiterlijk 15 maart.